Geçtiğimiz yıl misyona başlayan yeni iktisat idaresinin uyguladığı sıkı para siyasetlerine karşın, Türkiye’de enflasyon istenilen ölçüde düşürülebilmiş değil. Tedavüldeki en büyük banknot olan 200 liranın döviz karşılığının 6 dolara kadar gerilemesi, piyasalardaki nakit para kullanımında büyük sıkınıtıların yaşanmasına neden oluyor.
Bu duruma deva olarak geçtiğimiz aylarda birçok banka ATM’si, 10, 20, 50 ve 100 TL’lik banknotlar için ayrılan slotlarını 200 liralar için kullanıma soksa da, müşterilerin para çekme taleplerine yetişemeyen bankalar, gün içerisinde birkaç defa ATM’leri para doldurmak zorunda kalmakta. Kelam konusu durum için hem çalışan sayısını artıran hem de nakliyecilik masraflarını katlayan bankacılık dalı kaynakları durumdan şikayetçi olurken, Ekonomim’den Özder Şeyda Uyanık’ın haberine nazaran, ATM’den yapılan para çekme süreçlerinin sıklığı son yıllarda rekor düzeyde artmış durumda.
ATM’lerin yükü arttı
200 TL en büyük banknot olurken, 2015-2024 yılları ortasında banka ve kredi kartlarıyla nakit çekim süreçlerinin işlem başına ölçü ortalaması büyük artış gösterdi.
2015 yılında banka kartlarıyla ortalamada 410 TL’lik süreç yapılırken, 2024 yılında (Ağustos itibarıyla) yüzde 523 oranında artışla süreç başı meblağ 2.553 TL’ye çıktı. Yurt içi kredi kartlarında da yurt içinde nakit çekim ortalaması süreç başında 2015 yılında 627 TL’den 2024 yılında yüzde 583 oranında artarak 4.282 TL’ye çıktı.
Buna rağmen ATM sayısındaki artış 2015-2024 yılları ortasında yüzde 11 olurken, Türkiye’de toplamda 53 bin 566 ATM bulunuyor. Bu ATM’lerin hepsi birebir süreç yoğunluğuna sahip olmadığı üzere hepsinin de kapasitesi birebir olmayabiliyor. Ortalamalar üzerinden incelemeye devam edelim.
ATM’lerde ne kadar para bulunuyor?
ATM’lerin içinde ortalama 4 kaset denilen bir manada para kutuları bulunduğu varsayımıyla yola çıkıldığında ortalama bir kaset içinde de 3 bin 800 banknot bulunduğunu eser satıcılarının hacim bilgilerinden alarak hesaplama yaparsak; bir ATM’de toplamda 15 bin 200 banknot bulunuyor.
Banknotları 2015-2024 yılları içinde tedavüldeki toplam banknot adetlerinin oranlarıyla hesaplayarak ATM’lere dağıttığımızda tüm ATM’lerin birebir anda dolu olduğu düşünülürse 2015 yılında toplamda 46 milyar 133 milyon TL’ye gereksinim olurken, Ağustos 2024’te yüzde 120 oranında artışla 101 milyar 279 milyon TL’ye çıkıyor.
ATM’lerde süreç muhtaçlığı artıyor
ATM’lerdeki banknot hacminin teknik olarak 2015 yılından bu yana değişmediği varsayıldığında, toplam para ölçüsündeki artış muhtaçlığın altında kaldı.
BKM bilgileri üzerinden, para ölçüsünün, banka ve kredi kartı nakit çekimde süreç başına düşen meblağa oranlanmasıyla, ATM’de yapılacak bilecek süreç sayısı ise tek azalan alan oluyor ve 2015’ten 2024’e yüzde 67 oranında düşüş görülüyor. Özetle; 2015 yılında ATM’ler tam doluyken, 44 milyon 524 bin süreç yapılabilirken, 2024 yılında 14 milyon 817 bin süreç yapılabiliyor.
ATM’lerin dolum müddetleri kısalıyor
ATM’lerden yapılan banka ve kredi kartlı nakit çekim süreç sayısı, 2024 yılı tüm yıla oranlanarak, banka kartlarında 2015-2024 ortasında yüzde 30, kredi kartlarında yüzde 146 artış gösteriyor.
Tüm ülkedeki ATM’lerin içindeki nakit ölçüsü düşünüldüğünde 2015 yılında ortalamada 26 kere dolum gerektirirken, 2024 yılında bu gereklilik 109’a çıkıyor. Zira ATM’ler daha süratli boşalıyor.
ATM’lerdeki dolum muhtaçlığı 2015-2024 ortasında yüzde 315 oranında artarken, tedavüldeki banknotların adet toplamı ise yüzde 223 oranında artıyor. Meblağ bazında ise 200 TL’nin basımına tartı verilmesiyle tıpkı periyotta banknot fiyatlarındaki artış yüzde 537 oluyor.
Bankaların maliyetleri artıyor
T24’teki yazısında bu mevzuya değinen bilişim uzmanı Füsun Nebil de bankacılık kaynaklarından aldığı bilgiyi şu biçimde aktarıyor:
“Mevcut durum bankaların ATM’ye para yüklemek ve arızaları gidermek için oluşan lojistik ve bakım maliyetlerini yüzde 30 civarında artırıyor.”