*Dr. Mahfi Eğilmez
Üretim, dört faktörün (emek, sermaye, toprak ya da doğal kaynaklar ve girişimcilik gücü) bir ortaya gelmesi ve birtakım girdilerin (doğal gaz, elektrik, hammadde, yarı mamul, sermaye malı vb. gibi) kullanılmasıyla yapılır. Ekseriyetle baş karışıklığına yol açan toprak ya da doğal kaynakları mesela üretimin yapılacağı yerin yahut binanın üretim gayeli olarak kiralanması olarak düşünebiliriz.
Üretim faaliyetine katılan bu dört faktörün üretilen mal yahut hizmetten aldıkları hisseler emek için fiyat, sermaye için faiz, toprak ya da doğal kaynaklar sahibi için rant (kira), teşebbüsçü için kâr halinde karşımıza çıkar.
Bu faktörlerin aldığı hisseler her biri açısından geliri oluşturur.
Gelir iki formda kullanılır: Tüketim (ya da yatırım) ve tasarruf.
Tüketim; iktisattaki mal ve hizmetlerin talep edilip satın alınması ve tüketmek hedefiyle kullanılması demektir. Tüketim (ya da yatırım) arttıkça bunu karşılamak için üretim de artar. Burada en değerli sıkıntı tüketimin ve üretimin niteliğidir.
Yatırım; iktisattaki mal ve hizmetlerin yeni bir üretim yapmak yahut mevcut üretimi artırmak gayesiyle kullanılmak üzere satın alınıp kullanılması demektir. İktisat biliminin yatırım tarifi sokak tabiriyle yatırımdan farklıdır. Sokak konuşmasında konut alımı yatırım sayılır meğer iktisat biliminde lakin yeni bir bina yapılıyorsa yatırım tarifine girer. Bir kişinin bir apartmandan daire satın alması tüketim faaliyetidir (dayanıklı tüketim.)
Tasarruf: gelirin tüketilmeyen kısmıdır. İktisat bilimi açısından tasarrufun bir mana taşıması için yastık altına gitmemesi yahut bir formda iktisat dışına çıkarılmaması ve banka (veya gibisi kurumlar) aracılığıyla ödünç olarak kullanıma sunulması gerekir. Tasarruf bu formda ödünç olarak yatırım yapmayı hedefleyene kullandırıldığında sermayeye dönüşür.
Ücret; emeğin kiralanması karşılığında elde edilen gelirdir. Emek sahipleri çoklukla toplumun en zayıf kesitidir. O nedenle elde edecekleri gelir için hükümetler tarafından taban fiyat denilen bir taban fiyat tespit edilir.
Faiz; tasarrufların oburlarının ödünç olarak kullanımına verilmesinin karşılığında alınan bedeldir. Çoklukla yıllık enflasyonun birkaç puan üzerinde belirlenmesi gerekir. Merkez bankaları, fiyat istikrarını sağlamak hedefiyle belirledikleri siyaset faiziyle piyasada oluşacak faizlere taraf verirler.
Rant (kira); üretime malını kiraya vererek katılanların aldığı kira geliridir. Piyasa şartlarına nazaran belirlenir.
Kâr; öteki üç üretim faktörünü bir ortaya getirip üretimi gerçekleştiren girişimcinin (müteşebbis) üretimden alacağı hissedir. Bu hisse üretilen mal yahut hizmetin satışından elde edilen gelir ile bu mal yahut hizmeti üretmek için katlanılan masraflar ortasındaki farktan oluşur.
Piyasa iktisadı sisteminde bu dört üretim faktörünün üretimden alacağı hisseler ortasında dengesizlik olursa iktisadın düzgün çalışması mümkün olmaz: Gelir dağılımı adaleti bozulur, orta sınıf kaybolur, enflasyon hızlanır, belli alanlarda ağırlaşmalar olur.
Piyasa iktisadı sisteminde faiz, en değerli ögelerden birisidir. Merkez bankası faizi yanlış belirlerse fiyatlar ve pahalar şişmeye başlar, enflasyon yükselir, hayat pahalılığı başlar. Vakitle enflasyon düşse bile hayat pahalılığı devam eder. Türkiye’de son devirde ana akım iktisada karşı çıkıyoruz diye uygulanan yaklaşım budur.
* Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır